Hilafeti Yeniden Düşünmek

“Hilafet, salt emperyal, dini^ ya da jeopolitik bir du¨zenin o¨tesinde, Mu¨slu¨man toplumun siyasi tes¸ekku¨lu¨nu¨n somutlas¸ması idi; ayrıca, bir dizi kamu hizmetinin sagˆlanması ic¸in hukuki bir gereklilik, ideal gec¸mis¸le tarihsel bir bagˆ ve her s¸eyden o¨te u¨mmet ic¸in bir habitustu.”

Osmanlı hilafeti, tarihsel hilafet gelenegˆini nasıl do¨nu¨s¸tu¨rdu¨, onu nasıl yorumladı ve anlamlandırdı? Hilafeti Yeniden Du¨s¸u¨nmek’in etrafında do¨ndu¨gˆu¨ temel soru, budur. Hu¨seyin Yılmaz’ın c¸alıs¸ması, Abbasi I·mparatorlugˆu’nun temsil ettigˆi emperyal “tarihsel hilafetin” 13. yu¨zyıl ortalarında sona ermesinin ardından I·sla^m du¨nyasını saran travma, o¨zdu¨s¸u¨nme, kes¸fetme dalgası ic¸inde Osmanlıların hu¨ku¨mdarlık anlayıs¸ının gelis¸imiyle bas¸lıyor. Osmanlı I·mparatorlugˆu’nun yu¨kselis¸i ile hilafetin 16. yu¨zyılda tekrar emperyal ideolojinin temeli haline gelmesiyle devam ediyor. I·s¸te bu evrede, hilafetin mutasavvıflarca nasıl yorumlandıgˆına odaklanıyor.

Osmanlıların Abbasi tasavvurundan farklılas¸an yeni hilafet yorumu, “ahir zaman beklentileri”, Mehdilik iddiaları ve gu¨ncel siyasi zorunlulukların go¨lgesinde, saltanatın baskın dini^ ve ku¨ltu¨rel kurgularıyla ve tasavvuf so¨ylemiyle bagˆdas¸tırılarak gelis¸tirildi. Bir yandan hilafetin saltanata do¨nu¨s¸mesi mes¸rulas¸tırılırken; bir yandan da ahla^ki bir o¨lc¸u¨ olarak halifelik, sultana da hiza verecek bir paradigma olarak korunmaya c¸alıs¸ılıyordu.

Hilafeti Yeniden Du¨s¸u¨nmek, Osmanlı siyaset du¨s¸u¨ncesinin evrimi ile hilafet du¨s¸u¨ncesinin do¨nu¨s¸u¨mu¨nu¨, ic¸ ic¸e gec¸en iki su¨rec¸ olarak, ince ince is¸leyerek inceliyor.